Kỹ năng vận động tinh là gì? Kỹ năng vận động tinh là nền tảng giúp trẻ thao tác chính xác bằng bàn tay và các ngón tay. Những kỹ năng này không chỉ hỗ trợ trẻ trong hoạt động vui chơi mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tự lập, học tập và giao tiếp. Việc rèn luyện vận động tinh cần được thực hiện theo từng giai đoạn phát triển tự nhiên của trẻ, thông qua trải nghiệm và lặp lại thường xuyên.
Kỹ năng vận động tinh là gì?
Theo KJC, kỹ năng vận động tinh (fine motor skills) là khả năng sử dụng nhóm cơ nhỏ ở bàn tay, cổ tay và ngón tay để thực hiện những hoạt động đòi hỏi sự chính xác như cầm nắm, kẹp, bấm, xoay, lật, viết, thao tác với đồ vật nhỏ. Đây là một trong những kỹ năng nền tảng giúp trẻ phát triển trí tuệ, sự phối hợp tay – mắt và hình thành những thói quen tự chăm sóc bản thân.
Trẻ bắt đầu phát triển vận động tinh rất sớm, thường từ những tháng đầu đời. Quá trình này diễn ra liên tục qua mỗi năm và có thể được thúc đẩy nếu trẻ được tạo điều kiện trải nghiệm, tiếp xúc với nhiều loại vật liệu và hoạt động phù hợp với lứa tuổi.
Một số nhóm kỹ năng vận động tinh quan trọng bao gồm:
- Khum bàn tay và mở các ngón tay: giúp trẻ phối hợp linh hoạt giữa các ngón, là nền tảng của viết, vẽ, cầm đũa, kéo khóa…
- Sự khéo léo của bàn tay: khả năng dùng ngón cái – trỏ – giữa để kẹp, xoay, vặn, mở hộp hoặc thao tác với đồ vật nhỏ.
- Sử dụng song song hai tay: chẳng hạn như giữ giấy một tay và vẽ tay còn lại, hoặc cầm bát và xúc thức ăn.
- Sử dụng kéo: kỹ năng đòi hỏi phối hợp tay – mắt, điều chỉnh lực tay và kiểm soát chuyển động.
Các mốc phát triển kỹ năng vận động tinh của trẻ
Mỗi trẻ có tốc độ phát triển khác nhau, nhưng đa số sẽ đạt những mốc vận động tinh sau:
- 0–3 tháng: Bắt đầu đưa tay lên miệng, quan sát và nhìn bàn tay của mình.
- 3–6 tháng: Nắm hai tay lại; chuyển đồ vật từ tay này sang tay khác.
- 6–9 tháng: Vỗ tay, bốc thức ăn bằng cả bàn tay, bắt đầu chụm ngón cái và ngón trỏ.
- 9–12 tháng: Bốc các vật nhỏ bằng pincer grasp (kẹp hai ngón), trỏ ngón tay để yêu cầu hoặc chỉ đồ vật.
- 1–2 tuổi: Xếp chồng khối, tập vẽ nguệch ngoạc, lật sách từng trang, dùng muỗng ăn.
- 2–3 tuổi: Vặn nắm cửa đơn giản, rửa tay, xâu hạt kích thước lớn, tháo – mở vật dụng cơ bản.
- 3–4 tuổi: Dùng kéo cắt đường thẳng hoặc đường cong đơn giản, cài – cởi nút áo.
- 5–7 tuổi: Tô màu không lem, viết chữ rõ ràng hơn, sao chép hình ảnh chi tiết.
Lưu ý: Một số trẻ có thể đạt các mốc này sớm hoặc muộn hơn đôi chút. Điều quan trọng là quan sát sự tiến bộ theo thời gian thay vì so sánh trẻ với bạn bè cùng tuổi. Nếu trẻ chậm hơn quá nhiều hoặc có dấu hiệu mất kỹ năng đã có, cha mẹ nên đưa trẻ đi kiểm tra sớm.
Cách phát triển kỹ năng vận động tinh sớm cho trẻ
Theo tham khảo từ những người tham gia KJC JUVENTUS, để hỗ trợ trẻ phát triển tốt kỹ năng vận động tinh, cha mẹ có thể áp dụng các biện pháp phù hợp theo từng độ tuổi, ưu tiên hoạt động tự nhiên, không ép buộc trẻ quá sức.
0–12 tháng: Kích thích cầm nắm và phối hợp tay – mắt
- Đặt đồ chơi trong tầm với để trẻ với lấy tự nhiên.
- Sử dụng đồ chơi có âm thanh nhẹ giúp trẻ chú ý và với tay.
- Kích thích phản xạ nắm bằng cách chạm vào lòng bàn tay trẻ.
- Khi trẻ bắt đầu ăn dặm, khuyến khích bốc thức ăn dạng finger food an toàn.
1–3 tuổi: Tăng cường các hoạt động sáng tạo
- Cho trẻ vẽ bằng bút màu, bút sáp, hoặc dùng đất nặn để phát triển lực tay.
- Chơi trò ghép hình kích thước lớn, stacking toys, thả hình khối vào hộp.
- Khuyến khích trẻ giúp đỡ một số việc nhẹ như trộn bột, khuấy nước (dưới sự giám sát).
- Dạy trẻ cầm muỗng đúng cách và tự xúc ăn.
- Cho trẻ tập xâu hạt lớn, kéo khóa túi, đóng mở hộp đơn giản.
3–5 tuổi: Tăng kỹ năng chính xác và phối hợp
- Dạy trẻ dùng kéo cắt theo đường thẳng và từng bước nâng độ khó.
- Cho trẻ tập vẽ hình tròn, hình vuông, mặt người với nhiều chi tiết.
- Tập chơi các trò chơi cần thao tác tay như cờ cá ngựa, domino.
- Hướng dẫn trẻ đổ nước vào cốc và tự uống.
5 tuổi trở lên: Chuẩn bị cho việc học viết
- Luyện vận động cổ tay bằng việc xoay, lắc, cầm bóng nhỏ.
- Tập các bài tập rèn khả năng phối hợp tay – mắt nâng cao như: kẹp vật bằng nhíp, nối số, đồ chữ.
- Dạy trẻ giữ đúng tư thế khi viết, cách cầm bút ba ngón.
Hoạt động phát triển vận động tinh gợi ý theo độ tuổi
Dưới đây là một số hoạt động đơn giản mà cha mẹ có thể áp dụng hằng ngày:
- Vẽ bằng cọ và màu nước.
- Nặn đất sét, nặn bột mì.
- Dùng nhíp để gắp hạt (loại lớn và an toàn).
- Gấp khăn, gấp giấy origami cơ bản.
- Buộc – mở dây giày (với giày luyện tập).
- Dùng dụng cụ bấm lỗ giấy, xâu chuỗi từ hạt lớn đến nhỏ.
- Quấn dây quanh lõi giấy, lõi gỗ hoặc thanh tròn.
- Bốc – thả vật nhỏ vào hộp bằng hai ngón tay.
Khi nào cha mẹ nên lo lắng?
Cha mẹ nên đưa trẻ đi đánh giá phát triển nếu:
- Trẻ 1 tuổi nhưng không có động tác kẹp bằng hai ngón.
- Trẻ trên 2 tuổi không thể cầm muỗng hoặc xếp chồng ít khối.
- Trẻ 3–4 tuổi không thể cầm bút đúng cách, thao tác tay chậm bất thường.
- Trẻ mất đi những kỹ năng đã hình thành trước đó.
Việc can thiệp sớm giúp trẻ cải thiện vận động tinh tốt hơn và hạn chế các khó khăn về học tập trong tương lai.
Lời khuyên dành cho cha mẹ
Để trẻ phát triển vận động tinh hiệu quả, cha mẹ nên:
- Tạo môi trường cho trẻ tự lập, không làm thay trẻ những việc có thể tự làm.
- Khuyến khích, động viên trẻ thay vì so sánh với bạn bè.
- Bố trí góc học tập và đồ chơi phù hợp độ tuổi.
- Dành thời gian chơi cùng trẻ hằng ngày.
Rèn luyện vận động tinh là một hành trình lâu dài. Mỗi kỹ năng trẻ đạt được là nền tảng quan trọng giúp trẻ tự tin, linh hoạt và phát triển toàn diện hơn.
Trên đây là thông tin chi tiết về kỹ năng vận động tinh là gì được chúng tôi tổng hợp mà bạn có thể tham khảo qua. Cảm ơn bạn đã đọc bài viết của chúng tôi.
